Op 9 september jl. is Leo de Klerk, mijn geliefde, levenspartner en muziekmaatje overleden. Lees hier in memoriam van Aart van der Wal van Opus Klassiek. - Marietta
door Aart van der Wal, www.opusklassiek.nl – 11 september 2020
Een maand of wat geleden belde Leo de Klerk: of ik weer eens langs wilde komen, want hij had veel interessant opnamemateriaal en natuurlijk moest ik toch weer eens naar zijn ‘onhoorbare’ luidsprekers komen luisteren! “Echt Aart, het is weer hoog tijd,” hoorde ik hem zeggen. En inderdaad, het was alweer een poosje terug dat ik intens had genoten van wat toch wel zijn kindje, zijn uitvinding was (klik hier).
Leo de Klerk is niet meer. Alsof ik er een voorgevoel van had, dat er iets niet in orde was. Ik stuurde hem op 26 augustus een mailtje maar kreeg niet zoals bij hem gebruikelijk prompt antwoord. Ik liet het enige dagen rusten, tot zijn levenspartner, de pianiste Marietta Petkova, mij het slechte nieuws bracht: Leo was in het ziekenhuis opgenomen en haar ‘lief’ was er slecht aan toe.
Dat laatste bezoek aan zijn ‘werkplaats’, de ruime studio in ’s-Gravendeel, ik denk er met warme gevoelens aan terug. We hadden daar afgesproken, ik was er die vroege ochtend eerder dan hij en wachtte bij de toegangsdeur op de Volvo. Leo stapte moeizaam uit, het lukte hem nauwelijks om op adem te komen en ik zag, ditmaal anders dan de vorige keer, dat iedere beweging hem de grootste moeite kostte. Achterin de auto een wirwar van kabels, statieven, koffers en nog zo het een en ander aan elektronica. Hij vroeg het me bijna verontschuldigend: “Wil je me helpen om de spullen binnen te zetten? Ik ga vast naar binnen, het alarm afzetten.” Ik deed het, alleen, want Leo kon hoogstens nog een paar passen lopen om dan vervolgens stil te moeten blijven staan om enigszins op adem te kunnen komen.
Eenmaal binnen verbond hij zich met wat zijn onmisbare levenslijn was geworden: hij wees er niet zonder humor op, de grote zuurstoftank waaraan een meterslange slang waarmee hij zich vrij door de ruimte kon bewegen. Maar desondanks viel het hem zwaar om zelfs een licht voorwerp van de grond op te rapen. Voor hem was iedere inspanning eigenlijk te veel.
COPD betekende voor hem een zich geleidelijk voltrekkende verslechtering van zijn conditie. En toch straalde deze zo bijzondere, bevlogen man groot optimisme uit. Natúúrlijk had hij nog plannen in overvloed, stel je voor! En nog steeds zocht hij naar een passende naam voor zijn kindje (“je weet wel, een naam die het echt goed doet in de markt, waarom verzin jij niet iets?”) Vrijwel ademloos schuifelend naar de keuken voor een kop koffie met koek (nee, hij wilde niet geholpen worden) om vervolgens tussen de het happen naar adem door vol vuur te vertellen over wat hij nu weer had ontdekt en over die en die opname met de daarmee verbonden onvermijdelijke anekdotes, maar ook over zijn Marietta, volgens hem ‘een van de meest muzikanteske, loyale en integere pianisten op deze aardkorst’ (wat ik zeker niet zou willen bestrijden!) en wat muziek zowel voor hem als voor haar betekende en waarvan hij vond wat zij voor alle muziekliefhebbers zou moeten betekenen. Dat de samenwerking tussen musicus en opnametechnicus zo zou moeten zijn dat de techniek de muziek geen seconde in de weg staat. Dat het alleen de muziek is die ons thuis overspoelt en de techniek zich daarbij volkomen wegcijfert.
“Ik als technicus moet achter de muziek verborgen blijven,” zei hij mij meer dan eens. Het klonk uit zijn mond als een geloofsleer.
Een leer ook die hem sterk stimuleerde tot het ontwerp van die ‘onhoorbare’ luidspreker. We kennen daarvan het verbluffende resultaat.
Het schoot me niet alleen bij die laatste gelegenheid te binnen: dat Leo méér was dan een ‘sound & master engineer’. Dat hij – dat gevoel had ik tenminste als ik hem zo hoorde en bezig zag – in de eerste plaats musicus was. Zo voelde hij dat. Twee bijzondere disciplines die bijna als vanzelfsprekend in elkaar overgingen, maar elkaar ook konden versterken. Het was Leo’s eigen vorm van synergie die zoveel schitterende opnamen heeft opgeleverd.
Hij hield van flip-overs, dikke viltstiften, snelle krabbels op papier. Hij nodigde geïnteresseerden uit voor sessies met daarin centraal luisteren en doceren. Luisteren naar de meest uiteenlopende opnamen in alle denkbare genres (niet alleen die van hem!), daarbij altijd passend commentaar leverend maar ook om reacties vragen van de aanwezigen. Alleen dan kon volgens hem de zo noodzakelijke wisselwerking tussen hem en zijn publiek ontstaan. En hij kon heel goed naar anderen luisteren, zonder hen nodeloos te onderbreken, wat hij een werkzaam leven lang, op het podium en in de studio, altijd al had gedaan. Hier was geen betweter aan het woord, maar een man die graag ook inzichten van anderen tot zich nam. Leo kon het als geen ander: enthousiasmeren, bruggen bouwen, relaties onderhouden.
Dan was er dat onbuigzame, die absolute wil om alles wat werd aangepakt tot een goed einde moest worden gebracht. De wil om daarvoor – ook letterlijk! – álles uit de kast te halen. compromisloos. Het was diezelfde onbuigzaamheid en diezelfde wil die hem vrijwel tot het laatst voortbewoog.
Het lag voor de hand, het kon bijna niet anders dat Leo de Klerk ook het pianospel van Marietta Petkova vastlegde en op cd uitbracht. Ik heb er drie van besproken: de complete Préludes (Boek I en II) van Debussy, live opgenomen op 20 juni 2019 in de Paderewski-zaal van het Casino de Montbenon in Lausanne (klik hier), préludes van Bach, Skrjabin en Chopin, eveneens live en op dezelfde locatie op 20 mei 2016 (klik hier) en verder terug in de tijd pianowerken van Rachmaninov, deels opgenomen in Lausanne (mei 2002) en Rotterdam (april 2005) (klik hier).
In juni 2019 ging het nog redelijk goed met hem, zoals blijkt uit deze foto, genomen op de dag van het Debussy-recital.
Zoals een musicus zich het liefst wil manifesteren met behulp van een vlekkeloze techniek en in artistieke rijpheid, zo zal de opnametechnicus zijn uiterste best doen om dat creatieve beeld net zo creatief en muzikaal mogelijk vast te leggen. Dat samenspel is product als erfenis tegelijk en als zodanig voorgoed opgenomen in de discografie. Zoals dat hopelijk straks ook geldt voor dat andere product, die andere erfenis, niet minder creatief en muzikaal: de ‘onhoorbare’ luidspreker. Dat er straks toch iemand is die dit voortzet, die in de voetsporen van zijn grote voorganger wil treden. Want het zou zonde zijn als dit ‘kindje’ verloren gaat. Het was dankzij de kennis, de ervaring en de zorgzame handen van Leo de Klerk al lang en breed volwassen geworden, maar waaraan hij qua cosmetische uitstraling toch nog de laatste hand wilde leggen en om er uiteindelijk ook een commercieel succes van te maken. Het is er niet meer van gekomen. En die geschikte naam? Die heb ik nog steeds niet kunnen bedenken.
Leo de Klerk werd 62 jaar
Gecondoleerd ....